Logo

Dane i źródła

Temat gazu kopalnego nierozerwalnie wiąże się z kwestią transformacji energetyki. Publikacje, które polecamy dotykają więc nie tylko polskich planów zastąpienie węgla gazem, ale także wpływu metanu na klimat, kwestii związanych z bezpieczeństwem energetycznym, ochroną klimatu oraz polityką klimatyczną Unii.

dane-zrodla

Polska w gazowej pułapce

Obecnie w Polsce planowane, bądź budowane są giga-projekty gazowe: wielkie elektrownie czy terminal LNG w Gdańsku. Polska planuje największy w Europie, czterokrotny wzrost wytwarzania energii elektrycznej z gazu ziemnego. Ma także ambicje stworzenia z Polski hubu gazowego – jeśli te plany mają coś zabezpieczyć, to interesy spółek energetycznych, które będą zarabiać na sprzedaży Polkom i Polakom drogiej, brudnej energii. 

Wpływ gazu kopalnego na klimat

Metan, czyli główny składnik gazu kopalnego stanowi ogromne zagrożenie dla klimatu. Około 40 proc. emisji metanu pochodzi z natury, a 60 proc. z działalności człowieka. W ramach emisji antropogenicznych aż 40 proc. emisji pochodzi z rolnictwa, 35 proc. z energetyki a 20 proc. ze składowania odpadów. IPCC szacuje, że około 25% globalnego ocieplenia netto, które nastąpiło w ostatnich dziesięcioleciach, jest spowodowane właśnie przez metan, którego wpływ na klimat w 20-letnim horyzoncie czasowym jest około 86 razy silniejszy, niż dwutlenku węgla. 

  • Nauka mówi wprost: gaz nie jest lepszym rozwiązaniem od węgla: https://climateanalytics.org/publications/2022/fossil-gas-a-bridge-to-nowhere/ 
  • Raport IPCC AR 6 WG 1 po raz pierwszy podkreślił kluczową rolę redukcji emisji metanu, a nie tylko dwutlenku węgla: https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/ w zatrzymaniu globalnego ocieplenia. Według IPCC powinniśmy skończyć z gazem do 2035 r.  (a z węglem do 2030 r.) Raport dobitnie stwierdza, że jeśli do 2030 r. nie nastąpi szybkie i radykalne obniżenie emisji gazów cieplarnianych, próg 1,5 °C zostanie przekroczony już w następnej dekadzie a szanse na zatrzymanie ocieplenia będą poza naszym zasięgiem.
  • Według Światowej Organizacji Meteorologicznej w 2021 r. stężenie metanu w atmosferze odnotowało największy skok rok do roku od czasu rozpoczęcia pomiarów czterdzieści lat temu.
  • Organizacja Narodów Zjednoczonych wdraża obecnie System Ostrzegania i Reagowania na Metan (MARS), satelitarny system do wykrywania globalnych emisji metanu.
  • Raport IPCC AR 6 WG 3 wskazuje, że redukcja emisji metanu to jeden z pięciu (obok rozwoju energetyki wiatrowej i słonecznej, efektywności i zaprzestania wylesiania) najtańszych i najszybszych, a zatem najskuteczniejszych sposobów ochrony klimatu.
  • Według MAE, aby osiągnąć neutralność klimatyczną do 2050 r. poza projektami, do których realizacji zobowiązano się już w 2021 r., nie należy otwierać żadnych nowych pól naftowych i gazowych zatwierdzonych do zagospodarowania.
  • Plan działania dla globalnego sektora energii „Zerowe emisje netto do 2050 r.” Międzynarodowej Agencji Energii (IEA), za realne uważa redukcje emisji metanu do 2030 r. przez przemysł naftowy i gazowy na poziomie 75%. 
  • Według Programu Środowiskowego ONZ (UNEP) emisje metanu ze wszystkich źródeł muszą zostać zmniejszone o 40%-45% do 2030 r., aby osiągnąć najmniej kosztowną ścieżkę ograniczenia wzrostu temperatury na Ziemi do 1,5°C. Emisje z energetyki są najłatwiejsze do ograniczenia.
  • Raport EIA "Methane Matters" zawiera zalecenia dla rządów dotyczące natychmiastowych działań, które można podjąć w krajowych planach działania, identyfikując konkretne środki i polityki mające na celu ograniczenie metanu w głównych sektorach emitujących metan: energetyce, rolnictwie i odpadach.
  • Międzynarodowa Agencja Energii szacuje, że wycieki metanu w sektorze energetycznym są o 70 proc. wyższe niż to wynika z oficjalnych danych, które są zaniżane.
  • Większość firm paliwowych ignoruje emisje metanu w swoich łańcuchach dostaw. Aż 39 z 51 zapytanych firm w badaniu rynku Urgewald i Deutsche Umwelthilfe ogóle nie odpowiedziało na pytania o poziom swoich emisji metanu i sposób ich monitorowania.
  • Gdy wycieki w łańcuchu dostaw przekraczają 2,4-3,2 proc., wpływ produkcji energii z gazu na klimat jest gorszy niż wpływ spalania węgla.
  • Raport Ember  „Metan kopalniany w Polsce” pokazuje, że polskie kopalnie należą do największych emitentów metanu na świecie a raport Instrat "W poszukiwaniu źródeł" skupia się na systemach raportowania emisji metanu kopalnianego. 
  • Raport Client Earth Emisje metanu. Wyzwanie dla klimatu, energetyki i prawa przedstawia główne źródła emisji metanu w sektorze energetycznym, regulacje prawne
    dotyczące emisji metanu oraz propozycję niezbędnych zmian w polskich aktach prawnych mających na celu skuteczną implementację najnowszych propozycji legislacyjnych Komisji Europejskiej w zakresie redukcji emisji metanu.
  • Polska zobowiązała się w ramach Global Methane Pledge do redukcji emisji metanu o 30% do 2030 r. 
  • Emisje metanu są według naukowców z Queen Mary University of London w zdecydowanie niewystarczający sposób regulowane. Według ustaleń naukowców, jedynie 13 proc. antropogenicznych emisji metanu z największych źródeł podlega właściwym regulacjom, dzięki którym możliwa jest ich kontrola oraz zapobieganie.
Emisje z metanu kopalniego nad Polską, źródło: ESA
Emisje z metanu kopalniego nad Polską, źródło: ESA

Wpływ gazu kopalnego na zdrowie

Panuje przekonanie, że gaz to czyste paliwo, które pomaga w walce ze smogiem. Tymczasem gaz wpływa nie tylko na klimat i środowisko ale też zdrowie:

  • Spalanie gazu nie jest wolne od emisji gazów cieplarnianych oraz szkodliwych substancji zanieczyszczających powietrze
  • Wg raportu HEAL tylko w 2019 r. zanieczyszczenie powietrza spowodowane spalaniem gazu kopalnego do produkcji energii w UE-27 i Wielkiej Brytanii doprowadziło do 8,7 miliardów euro zewnętrznych kosztów zdrowotnych. 
  • Naukowcy ze School of Public Health należącej do University of California, Los Angeles opublikowali raport na temat wpływu domowych urządzeń spalających gaz ziemny na jakość powietrza i zdrowie, z którego wynika, że tlenki azotu i pyłów zawieszonych emitowanych przez kuchenkę gazową mogą przyczynić się do rozwoju chorób układu oddechowego, wiąże się je również z rozwojem astmy oraz chorób układu krążenia.
  • Webinar "Jak gaz ziemny wpływa na Twoje zdrowie i środowisko" z Weroniką Michalak, dyrektorką polskiego oddziału międzynarodowej organizacji Health and Environment Alliance (HEAL) analizującej wpływ czynników środowiskowych na zdrowie obywateli UE.

LNG – płynna droga do katastrofy

W obliczu rosyjskiej agresji na Ukrainę i wykorzystaniu przez Kreml gazu do energetycznego szantażu, w centrum zainteresowania Europy znalazł się skroplony gaz kopalny (LNG). Również Polska planuje rozbudowę infrastruktury LNG. Czym jest LNG? W jaki sposób jest wydobywany i transportowany? Na czym polehają zagrożenia związane z rozbudową infrastruktury LNG?

Wszystkie koloru wodoru

Kwestia wodoru jako paliwa przyszłości nierozerwalnie wiąże się z tematem gazu kopalnego, ponieważ większość produkowanego na świecie wodoru (80%, dane z 2020 r.) pochodzi z gazu kopalnego. Jest to tak zwany wodór szary bądź błękitny – to niszczyciel klimatu. Jeśli gazowemu lobby uda się wpłynąć na poszczególne sektory gospodarki, by te powszechnie domagały się wodoru, to zaspokojenie popytu za pomocą jego zielonej, niskoemisyjnej wersji (nawet z importu) będzie niemożliwe. Udział szarego i błękitnego wodoru nie przestanie maleć i zapewni lukratywną przyszłość branży paliw kopalnych. Kosztem realizacji celów klimatycznych, czyli naszej wspólnej przyszłości.

Biomasa drzewna - fałszywe OZE

Odchodząc od paliw kopalnych musimy uważać na fałszywe alternatywy. Spalania drewna jest bardziej emisyjne niż węgla i gazu, przyczynia się także do degradacji środowiska. Dalsze uznawanie drewna za energię odnawialną jest sprzeczne z nauką. 

Wszystko o CCS

Budowane elektrownie gazowe obiecują rozwiązania z zakresu pochłaniania emitowanego CO2. Projekty CCS mają sens środowiskowy i ekonomiczny tylko wtedy, gdy dotyczą naprawdę nieuniknionych emisji, czyli uwalniania CO2, którego nie możemy w żaden sposób powstrzymać. Elektrowni gazowych nie potrzebujemy w Polsce.  

  • Artykuł prezentujący różnice między CCS/CCU/CDR
  • Raport "Future of gas" zwraca uwagę, że nadchodząca dekada ma decydujące znaczenie dla utrzymania zmian klimatu w ryzach, ale technologia CCS nie jest w stanie być wdrażana wystarczająco szybko.
  • https://www.foodandwaterwatch.org/2021/07/20/top-5-reasons-carbon-capture-and-storage-ccs-is-bogus/ 
  • https://green-transition.ca/carbon-capture-and-storage-greenwashing-subsidies-and-carbon-pricing/  

Polityka klimatyczna Unii Europejskiej

Rozbuchane plany inwestycji gazowych studzi europejska polityka klimatyczna. 

  • Europejski Zielony Ład wyznacza ambitne cele redukcji emisji gazów cieplarnianych – o ponad połowę do 2030 r. i całkowicie do 2050 r.
  • Ogłoszona w 2021 r. w unijnym pakiecie Fit for 55 strategia europejskiej transformacji energetycznej zakłada przyspieszony rozwój odnawialnych źródeł energii przy ograniczeniu wykorzystania paliw kopalnych. Celem pakietu jest czystsze powietrze i stabilniejszy klimat.
  • Plan REPowerEU ma na celu przyśpieszenie zielonej transformacji
  • Unijne rozporządzenie metanowe ma ograniczyć niekontrolowane wycieki metanu. Każdy wyciek ma być raportowany do podmiotu kontrolującego i tylko w niektórych przypadkach będą dozwolone upusty. Podmiot kontrolujący będzie oceniał zgodność raportów z metodologią rozporządzenia, będzie przeprowadzać kontrolę, będzie wydawał oświadczenia weryfikacyjne potwierdzające, czy raport sporządzony jest zgodnie z zapisami rozporządzenia.
  • Taksonomia zrównoważonego finansowanie UE to dokument, który określa kryteria jakie musi spełniać dana inwestycja, by zostać uznana za zrównoważoną, a zatem mieć ułatwione finansowanie. Unijna taksonomia uwzględnia inwestycje gazowe, jednak polskie projekty gazowe nie spełniają jej kryteriów. Co więcej szereg raportów eksperckich wykazał szkodliwość uznania gazu i atomu za “zrównoważone inwestycje”, w tym: Biefing E3G, Raport Reclaim Finance, Position paper European Environmental Bureau, Raport Platform on Sustainable Finance, Raport EU Taxonomy Analysis of EU Member States which see Exclusion of Gas-fired and Nuclear Power Plants. 

Rola energetyki jądrowej w dekarbonizacji 

Raporty IPCC czy MAE pokazują, że rola energetyki jądrowej w dekarbonizacji globalnej gospodarki będzie marginalna. 

  • Artykuł poświęcony problematyce budowy nowych elektrowni jądrowych w kontekście walki o ochronę klimatu.
  • Webinar z udziałem Bartłomieja Derskiego "Czy zasadny jest rozwój energetyki jądrowej w Polsce"
  • Doroczne raporty WISE o stanie energetyki jądrowej na świecie, raport o stanie energetyki jądrowej z 2019 r. 
  • Stanowisko Stowarzyszenia Pracownia na rzecz Wszystkich Istot w sprawie budowy w Polsce elektrowni jądrowych. Realizacja programu energetyki jądrowej w Polsce w trzeciej dekadzie XXI wieku nie znajduje uzasadnienia z punktu widzenia ochrony klimatu, bezpieczeństwa państwa, interesu społecznego ani zrównoważonego środowiskowo rozwoju. Blokuje ograniczone środki i odwraca uwagę od bardziej efektywnych rozwiązań możliwych do wprowadzenia od razu i po niższym koszcie jednocześnie wystawiając Polskę na nowe ryzyka geopolityczne i ekonomiczne
  • Wg. raportu Baker McKenzie oraz Polityki Insight koszt inwestycji w energetykę jądrową w Polsce w latach 2026-2039 może wynieść ponad 1 bln zł. W długiej perspektywie budowa reaktorów może wymagać bezpośredniej partycypacji odbiorców energii w kosztach. Artykuł zaprzecza upowszechnianemu mitowi o taniej energii z atomu. Przypominamy ustalenia ekspertyzy dla Senatu prof. Szablewskiego z PAN z lutego 23 „technologie w zakresie energetyki jądrowej są jedynymi, których koszty stale i szybko rosną… ". Według ostatnich szacunków uśredniony, całkowity jednostkowy koszt wytworzenia 1kWh w źródłach solarnych i wiatrowych spadł w okresie 2009-2021 odpowiednio o 90% i 72%, podczas gdy w tym samym czasie w energetyce jądrowej wzrósł o 36%.”
  • "Za późno, za drogo, za ryzykownie i za niepewnie". Tak w skrócie raport IEEFA ocenia planowany przez NuScale projekt małego reaktora modułowego (SMR), który jest rozwijany od 2000 roku i nie rozpocznie komercyjnej działalności przed 2029 rokiem, jeśli w ogóle.
  • Raport naukowców z Uniwersytetu Stanforda dowodzi, że w małych reaktorach modułowych (smr) będzie powstawać znacznie więcej odpadów radioaktywnych, bo od 5,5 do 35 razy więcej niż w konwencjonalnych elektrowniach jądrowych
  • Liczba działających reaktorów jądrowych na świecie spadła – z 438 do 411, według raportu z 2022 r. o stanie przemysłu jądrowego na świecie. Stany Zjednoczone, światowy bastion energii jądrowej mają 12 reaktorów mniej działających niż dziesięć lat temu – i żaden nie jest w budowie. Wdrażanie energetyki jądrowej jest drogie i bardzo powolne, dlatego stały spadek nie jest niczym dziwnym.
  • Udział energii jądrowej w światowej produkcji energii elektrycznej spadł do najniższego poziomu od czterech dekad. Jednocześnie produkcja energii odnawialnej – czystych technologii, takich jak energia słoneczna, wiatrowa, bioenergia i energia geotermalna – wzrosła ponad 30-krotnie.
  • Energia jądrowa faktycznie utrudnia przejście do świata neutralnego pod względem emisji dwutlenku węgla. Pozbawia pilnego uruchomienia funduszy na czyste technologie.
  • Energia jądrowa pozostaje anomalią w świecie technologii, ponieważ z biegiem czasu jej koszty wzrosły, a nie spadły. Od 2011 roku cena kilowata energii elektrycznej wytwarzanej z elektrowni jądrowych wzrosła o 40%. Tymczasem energia słoneczna, którą Międzynarodowa Agencja Energii nazywa „najtańszą energią elektryczną w historii”, spadła o 90% – i nadal spada, ponieważ jej skuteczność techniczna stale się poprawia. Koszt megawatogodziny wygenerowanej przez energię słoneczną lub wiatrową na skalę użytkową wynosi około 38 USD; to samo z elektrowni jądrowej kosztuje około 167 USD.  Wysoka cena kilowatów jądrowych jest wynikiem wygórowanych rachunków za budowę i kosztów ubezpieczenia. Kraje po prostu nie są w stanie przyciągnąć inwestorów, bez względu na to, jaką zawrą umowę.
  • Jeśli chodzi o czas wdrożenia – niezwykle ważny, ponieważ ścigamy się z czasem, aby zatrzymać globalne ocieplenie – energia jądrowa również zajmuje niełaskę. Podczas gdy autorytarne państwa, takie jak Chiny, szybciej uruchamiają elektrownie – choć nie tak szybko, jak budują gigantyczne farmy wiatrowe i słoneczne – na Zachodzie czas budowy jest prawie zawsze znacznie niedoszacowany. Podobno około dziesięciu lat, choć zwykle znacznie dłużej. Od 2000 r. uruchomiono tylko jeden nowy europejski reaktor, aw USA w tym roku w Gruzji rozpoczął pracę pierwszy zbudowany od ponad trzech dekad reaktor. Spośród 63 reaktorów, których budowę rozpoczęto na całym świecie w latach 2012-2021, tylko 19 działa – i prawie wszystkie z nich znajdują się w Chinach.
  • Obecna światowa flota jądrowa starzeje się – średni wiek wynosi 31 lat. A jak nauczyło nas katastrofalne lato 2022 roku we Francji (połowa jej reaktorów była wyłączona do naprawy), stara technologia jądrowa jest zawodna.
  • Niemcy, a także inne kraje europejskie, Hiszpania i Szwajcaria, zdecydowały się odrzucić energię jądrową. 163 kraje nigdy nie zdecydowały się na energetykę jądrową.
  • Rozszczepienie jądrowe pozostaje niezwykle niebezpiecznym i toksycznym sposobem wytwarzania energii. Oprócz stopienia w Czarnobylu na Ukrainie (1986) i Fukushimie w Japonii (2011), według MAEA, od 1952 roku miało miejsce 31 poważnych incydentów w elektrowniach jądrowych na całym świecie — w tym dwa we Francji i sześć w Stanach Zjednoczonych. Ostatnio, w listopadzie 2022 r., z elektrowni jądrowej Monticello na północ od Minneapolis w stanie Minnesota wyciekło około 400 000 galonów radioaktywnej wody do pobliskiego strumienia. A odpady radioaktywne pozostają radioaktywnym dylematem bez rozwiązania. Obecnie ponad 250 000 ton wypalonego paliwa znajduje się na terenie elektrowni jądrowej lub w jej pobliżu – czekając na nazwanie i zbudowanie stałych składowisk. Problem od 1954 roku: nikt, ale nikt nie chce, aby przechowywano go w pobliżu ich społeczności lub źródeł wody.
  • Niemcy i cała Europa budują odnawialne źródła energii, inteligentne sieci, pojazdy elektryczne i magazyny energii w zawrotnym tempie, aby wyeliminować paliwa kopalne z dostaw energii. Jest to przemyślana, oparta na dowodach decyzja.

Głęboka transformacja bez gazu

Z energetyki opartej na węglu możemy wprost przechodzić na odnawialne źródła energii, pamiętając o kluczowej roli efektywności energetycznej. Oparcie energetyki na paliwach kopalnych jest szkodliwe i niebezpieczne. Węgiel i gaz powinny ustąpić miejsca projektom OZE, lokalnym klastrom energetycznym, przy jednoczesnym zwiększaniu efektywności energetycznej przemysłu i jego dekarbonizacji. Konieczne jest też pełne odblokowanie lądowej energetyki wiatrowej (z zachowaniem pełnej procedury ooś dla inwestycji powyżej 1 MW). 

  • Raport IPCC AR 6 WG 3 wśród 5 najtańszych i najszybszych, a zatem najskuteczniejszych sposobów ochrony klimatu wskazuje: rozwój energetyki wiatrowej i słonecznej, efektywności, zaprzestania wylesiania oraz cięcia emisji metanu.
  • Metaanaliza (185 badań) wpływu farm solarnych na środowisko pokazuje, że w porównaniu do typowego pola uprawnego, farmy solarne wygrywają jeśli chodzi o bioróżnorodność, warunki dla zapylaczy czy zdrowie gleby. (Jak musi się zmienić współczesne rolnictwo opowiada webinar "Jak zmiana klimatu wpływa na rolnictwo"). 
  • Dojście do energetyki opartej w 100 proc. na OZE jest możliwe przed 2050 rokiem, oceniają naukowcy skupieni wokół fińskiej uczelni LUT
  • Webinar „Zrozumieć transformację energetyczną” przedstawia scenariusze transformacji w Polsce opisane w książce pod tym samym tytułem Marcina Popkiewicza. 
  • Kalkulator miksu energetycznego, dostępny pod adresem https://symulatorsystemuenergetycznego.ncbr.gov.pl pozwala sprawdzić, które źródła energii są w Polsce niezbędne i w jakiej ilości. 
  • Wydanie Miesięcznika Dzikie Życie z maja 2023 r. przedstawia te elementy transformacji, które nie skupiają się na źródłach energii - kwestie magazynów energii, transformacji sieci energetycznej, zarządzania popytem i podażą. 
  • Raport IEA (MAE) Energy Efficiency z grudnia 2021 r. pokazuje, że gdy mówimy o osiągnięciu neutralności klimatycznej w 2050 r to najważniejsza jest efektywność energetyczna. Jest skuteczniejsza niż OZE i ATOM.
  • Webinar "Korzyści z efektywności energetycznej"  odpowiada na pytanie, jaki jest stosunek kosztów do korzyści, związanych z wdrażaniem efektywności i jakie są konkretne rozwiązania dla gospodarstw domowych, przemysłu, transportu i samorządów?
  • Książka prof. Marka Jacobsona "No Miracles Needed" wskazuje, że mamy dziś 95% potrzebnych do dekarbonizacji dojrzałych technologii. Już w 2030 r. świat mógłby mieć nawet 80% OZE i że nie powinniśmy w obliczu zagrożenia destabilizacji klimatu inwestować teraz w "cudowne" technologie typu ccs czy msr. Podejście “spróbujmy wszystkiego” nie jest nam potrzebne. Mamy pilne zadanie do zrobienia i narzędzia, by temu zadaniu sprostać.   
  • Raport Trinomics pokazuje, że nawet milion więcej gospodarstw domowych mogłoby zostać wyposażonych w pompy ciepła, gdyby UE i państwa członkowskie wydały na odnawialne źródła energii równowartość kwoty wypłaconej na dotacje do ogrzewania paliwami kopalnymi w ostatnich latach.
  • Jak odejść od gazu w Europie? 
  • Grupa europejskich naukowców w raporcie "Future of gas" apeluje o zakaz stosowania nowych piecy na gaz. Raport jasno stwierdza, że traktowanie gazu jako paliwa pomostowego to ślepa uliczka. Ogrzewanie jest najważniejszym zastosowaniem gazu w Europie, w UE jest 65 mln kotłów na gaz. 8 państw członkowskich UE przyjęło zakaz instalacji nowych kotłów lub wprowadziło wymóg energii z OZe w budynkach. Raport zaleca pompy ciepła i sieci ciepłownicze jako alternatywy dla kotłów gazowych.